THỜI KỲ PHÔI THAI VỀ MỘT HỘI TRUYỀN GIÁO TẠI VIỆT NAM (TIỀN THÂN HỘI THỪA SAI VIỆT NAM)

Tài liệu nội bộ Hội Thừa Sai Việt Nam

Vào nửa đầu thế kỷ thứ 16, khoảng năm 1533, những “hạt giống Tin Mừng” đầu tiên của đạo Công giáo được gieo vãi trên đất nuớc Việt Nam, tại làng Ninh Cường xã Quần Anh của huyện Nam Chân và làng Trà Lũ của huyện Giao Thuỷ, bởi một vị thừa sai tên là Inêkhu. Những năm sau đó, có thêm một số thừa sai khác nữa đến Việt Nam để truyền giáo. Nhưng đây chỉ như là những “bước chân dò dẫm” trên vùng đất mới. Mãi cho đến năm 1615 công cuộc truyền giáo mới chính thức bắt đầu bởi các nhà Thừa sai Dòng Tên ở cả hai miền Nam – Bắc trên đất Việt.^[1]

Khi hạt giống Tin Mừng nảy mầm và bắt đầu lớn lên thì những cuộc bắt đạo ập đến. Đạo Công giáo bị cấm cách; người theo đạo Công giáo bị truy tìm và bị giết hại. Cuộc bách hại đạo không những trải rộng trên mặt địa lý mà còn kéo dài cả về mặt thời gian. Kể từ cuộc bắt đạo đầu tiên xảy ra cho đến phong trào Văn Thân, năm 1885, ước tính đã có đến trên 130.000 người phải chịu tử vì đạo.^[2] Những sự kiện này được ví như là bóng tối của sự dữ vậy. Tuy nhiên, dù cho bóng tối sự dữ che phủ, nhưng những hạt giống Tin Mừng vẫn sống, vẫn âm thầm chờ ngày vươn lên.

Vào những năm đầu của thế kỷ XX, dù giáo hội Công giáo Việt Nam đã có những hoa trái được thu về là số tín hữu gia tăng, các nhà thờ và dòng tu xuất hiện thêm nhiều. Nhưng chưa bằng lòng với những gì đang có, một số giám mục nhen nhóm ý định thành lập một tổ chức truyền giáo để thúc đẩy công cuộc truyền bá Phúc Âm cho Việt Nam và hướng đến các nước láng giềng.

Ngày 14 tháng 1 năm 1932, Giáo hoàng Piô XI quyết định thành lập giáo phận Kon Tum gồm ba tỉnh Kontum, Pleiku, Dăklăk và một phần lãnh thổ Attâpư thuộc Lào, phong linh mục M. Jannin Phước làm Giám mục hiệu tòa Gadara và bổ nhiệm ngài làm Giám quản Tông tòa giáo phận Kontum. Năm 1932, được sự chấp thuận của Thánh Bộ Truyền giáo, đức cha Martial Jannin lúc bấy giờ đang là đại diện Tông toà miền Cao nguyên tại Kon Tum có dự định thành lập Chủng Viện Thừa Sai Kon Tum giống như Hội Thừa sai Paris. Để chuẩn bị cho công việc lớn lao này, đức cha đã xây một trường thứ vào năm 1935 để qui tụ các ứng sinh tương lai. Đây được coi như là tiểu chủng viện đầu tiên của Vùng Tây nguyên và hiện nay ngôi nhà được sử dụng làm TGM Kon Tum . Đến 1940, vị sáng lập qua đời và chương trình của ngài cũng chính thức chấm dứt và không ai tiếp nối.

Trong những lần gặp gỡ với các giám mục khác, đức cha Phêrô Martinô Ngô Đình Thục, Đại diện Tông toà giáo phận Vĩnh Long, đã đề nghị về việc thành lập một Hội Thừa sai tại Việt Nam chuyên lo về việc truyền giáo và giúp các nước láng giềng, nhưng các giám mục cho rằng chưa thuận lợi để tiến hành công việc này.

Ngày 24/11/1960: ĐGH Gioan XXIII qua tông hiến Venerabilium Nostrorum công bố việc thiết lập Hàng Giáo Phẩm Việt Nam với ba giáo tỉnh: Hà Nội – Huế – Sài Gòn. Đến năm 1964 thì thành lập HỘI ĐỒNG GIÁM MỤC VIỆT NAM (HĐGMVN).

Để chuẩn bị đón chào ĐTC Paul VI tông du đến Philippines từ 27-29/11/1970, lần đầu tiên, có đến 180 giám mục từ các quốc gia châu Á đã quy tụ tại thủ đô Manila để gặp gỡ và trao đổi với nhau về nhiều vấn đề. Trong đó các ngài đã soạn thảo bức thư để trình ĐTC về việc thành lập một Liên Hội đồng Giám mục Á châu. Và ngày 28/11/1970 các giám mục đã trình lên ĐTC bức thư ấy. Kết quả là Liên Hội đồng Gíám mục Á Châu được hình thành, tên tiếng Anh là The Federation of Asian Bishops' Conferences (FABC).

Sự kiện này có một tác động lớn đến việc dự định thành lập Hội TSVN mà các giám mục Việt Nam đã ấp ủ. Ngay trong năm 1970, vấn đề thiết lập một Hội Thừa Sai Việt Nam đã được HĐGMVN đem ra bàn thảo và trình cho Đức Khâm sứ Tòa Thánh Henri Lemaitre. Dự án về thành lập Hội Thừa Sai đã được hội nghị thông qua. Qua hội nghị, HĐGMVN đã chỉ định một ủy ban Giám mục để nghiên cứu những quy tắc chính cho viện Thừa Sai Việt Nam trong tương lai.

II.THÀNH LẬP HỘI THỪA SAI VIỆT NAM

Trong phiên họp thường niên của HĐGMVN tại Trung tâm Công giáo Sài Gòn, từ ngày 04-09/01/1971, HĐGMVN đã “đồng ý xin Toà Thánh để thiết lập một HỘI TRUYỀN GIÁO VIỆT NAM chuyên lo truyền bá Phúc Âm cho đồng bào quốc nội và các dân tộc lân bang. Hội truyền giáo sẽ giao cho một linh mục (Trong thư “Tổ chức Thừa sai Truyền giáo Việt Nam” ngày 24/5/1971 của Đức cha Philipphê Nguyễn Kim Điền thì viết “giao cho một Giám mục chuyên trách”) chuyên trách và sẽ được thực hiện trong những ngày gần đây.” ^[3] Cũng trong kỳ họp này, ngày 07/1/1971, HĐGMVN đã ủy nhiệm cho Đức cha Philipphê Nguyễn Kim Điền đặc trách Hội Thừa sai Việt Nam (HTSVN).

Tháng 2 năm 1971, Thánh bộ Phúc âm hóa các Dân tộc đã chấp thuận và nhiệt liệt khyến khích sáng kiến về Hội Thừa Sai của Hội Đồng Giám mục Việt Nam.

Danh hiệu: “Tổ Chức Thừa Sai Truyền Giáo Việt Nam”

Mục đích: - Để tỏ lòng tri ân Thiên Chúa vì đã ban đức tin cho dân tộc Việt Nam từ năm 1533.

- Để tăng cường đời sống đức tin của chính Giáo hội ở Việt Nam, vì tinh thần thừa sai – truyền giáo không những gìn giữ đời sống Kitô hữu cho khỏi cằn cỗi, mà còn ban thêm cường thịnh.

- Để tích cực tham gia vào sứ mệnh thừa sai truyền giáo của Giáo hội hoàn cầu nơi đồng bào quốc nội và các dân tộc lân bang.

Thành phần: toàn thể Dân Thiên Chúa tại Việt Nam: Giáo sĩ, tu sĩ nam nữ và giáo dân ^[4]

Qua tiến trình thành lập Hội Thừa Sai Việt Nam, ta có thể nhận thấy tính cách bền bỉ và chín muồi, trải qua 400 năm, của cái viễn tượng thừa sai này, đây không phải là ý kiến của người này người khác, nhưng là của toàn thể Hội đồng. Nó nằm trong đường hướng mục vụ và truyền giáo của Công đồng Vatican II. ^[5]

Sau khi được thành lập, Hội Thừa Sai Việt Nam đã nhận được nhiều lời khích lệ quý báu từ phía Tòa Thánh:

- Ngày 22/2/1971, Đức Khâm sứ Toà Thánh Henri Lemaitre bày tỏ lòng yêu mến Hội TSVN qua một văn thư gửi cho Đức Tổng Giám mục Chủ tịch HĐGMVN;

- Ngày 17/3/1971, Đức Hồng Y Agnello Rossi, Chủ tịch Thánh Bộ Truyền bá Phúc Âm gửi lời chúc thịnh vượng đến Hội;

- Ngày 18/3/1971 Đức TGM Sergio Pignedoll, Tổng Thư ký Thánh Bộ Truyền bá Phúc Âm cũng gửi thư khuyến khích Đức TGM Nguyễn Kim Điền, chuyên trách công việc này được thành công;

- Đặc biệt, ngày 19/3/1971 chính Đức Giáo Hoàng Phaolô VI, cũng chúc lành cho Hội, qua tôn thư thủ bút của Ngài gửi cho Đức TGM chuyên trách. ^[6]

“Gởi Hiền Đệ khả kính của chúng tôi là Đức cha Philipphê Nguyễn Kim Điền, TGM Huế, vị phát động và phụ trách “Hội Thừa sai Việt Nam”. Chúng tôi bày tỏ sự thỏa lòng của chúng tôi đối với sáng kiến truyền giáo đầy quả cảm và trong sự quan phòng của Chúa. Trong giờ phút đầy đau thương và thử thách hiện tại, sáng kiến này chứng tỏ sức sống và sự kiên trung của Giáo Hội Công giáo Việt Nam đối với ơn gọi của mình là Kitô hữu và tông đồ, điều đó cho phép chúng ta thoáng nhìn được công cuộc truyền bá Tin Mừng trên lục địa Á châu trong niềm khích lệ và hy vọng. Vì thế, với tất cả tấm lòng thiết tha, chúng tôi ban cho ngài và cho tất cả những ai tiếp nhận lời mời gọi của ngài tham gia và hỗ trợ công việc thừa sai này một phép lành Tòa Thánh đặc biệt.

Tại Vatican ngày lễ Thánh Giuse 19/03/1971

Phaolô VI Giáo Hoàng”

Với thao thức về sứ vụ thừa sai cũng như để có những kế hoạch dài hạn cho chương trình truyền giáo, từ ngày 15 - 18/06/1971, tại Tĩnh Tâm Viện Betania Sài Gòn, đức giám mục Philipphê Nguyễn Kim Điền đã triệu tập và chủ tọa đại hội Tổ Chức TSTGVN. Tham dự Đại Hội có đức Cha Antôn Thiện, nguyên Giám Mục Vĩnh Long, và khoảng 20 linh mục phụ trách Truyền giáo Giáo phận hoặc Dòng Tu toàn quốc. Ngoài phần hội thảo, đại hội còn nghe nhiều bản phúc trình kinh nghiệm công tác truyền giáo tại mỗi địa phận, với các tôn giáo bạn, đồng bào Thượng, đồng bào lương dân thuộc mọi thành phần xã hội. ^[7]

Đặc biệt để có những hướng dẫn cụ thể, những quy chuẩn cụ thể theo giáo luật làm kim chỉ nam cho hoạt động của Hội TSVN. Phỏng theo Nội quy của Mission de France, do Đức Hồng Y Liénart ký tên, và Thánh Bộ Consistorale chuẩn y ngày 19/11/1955, Đức cha Đặc Trách Hội TSVN đã phác thảo một Dự án Quy chế Hội Thừa Sai Việt Nam. Đây là những bước đầu đi vào ổn định về quy chế của Hội TSVN nhưng như lời của Đức Cha Đặc Trách Hội thì đây là một bản phác thảo rất cơ bản và chưa hoàn chỉnh, chờ Hội TSVN lớn lên thêm và bộ Giáo luật canh tân được ban hành, chừng đó sẽ sắc lập theo Giáo luật “mới” ^[8]

Vào ngày 23/08/1972 HĐGMVN chuẩn nhận bản Quy Chế thử nghiệm trong ba năm của Hội TSVN, và được công bố trên báo Sacerdos số 129-130.

Để thực hiện sứ mạng theo bản Quy chế cũng như hướng đi của Hội TSVN, nhân sự của Hội được định hướng như sau:

Sau Công Đồng Vatican II, việc truyền giáo không còn bị hiểu cách hạn hẹp như là việc riêng của giáo sĩ, hay của một số ít dòng tu thừa sai mà thôi. Trái lại, “Hội Thánh còn trên đường lữ thứ trần gian, theo bản tính, là truyền giáo” (AG, 2) và “mỗi môn đệ Chúa Kitô đều phải góp phần truyền bá đức tin” (HT17). Theo đó, Hội TSVN phải tiêu biểu tính chất truyền giáo của toàn thể Hội Thánh tại Việt Nam, thì tất nhiên phải có đầy đủ đại diện các thành phần Dân Thiên Chúa tại Việt Nam: giáo sĩ, tu sĩ nam nữ, giáo dân độc thân hay có gia đình. Vì thế, Hội TSVN sẽ qui tụ các thừa sai Việt Nam bất phân Dòng hay Triều, nam hay nữ, độc thân hay có gia đình.

Trên cơ sở của nhận định như thế, Hội TSVN xác định các thành phần này có thể là thực thụ hay biệt phái :

- Thành phần thực thụ là những thừa sai do chính Hội TSVN đào luyện và trực thuộc về Hội mọi mặt.

- Thành phần biệt phái là các linh mục Triều của các địa phận Việt Nam, hay Tu sĩ nam nữ được giám mục hay bề trên dòng biệt phái vào Hội TSVN, như thành phần đóng góp của giáo phận hay dòng tu vào công việc truyền giáo chung của cả Hội Thánh Việt Nam.^[9]

Ngày 01/03/1972, Đức cha Đặc trách Hội TSVN gửi thư kêu gọi tu sinh. Qua bức thư này, Đức cha mời gọi một sự ra đi, một sự dấn thân triệt đế cho sứ vụ thừa sai dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần để đáp lại tình yêu của Thiên Chúa dành cho mỗi người.

Ngay sau đó, nhiều ứng viên đã đăng ký vào Hội. Trong đó có những thầy đang học ở đại chủng viện, một số em ở tiểu chủng viện và nhiều em còn đang học phổ thông.

Tiếp theo đó, ngày 01/9/1972, đức cha Philipphê Nguyễn Kim Điền, Giám mục Đặc trách Hội TSVN, đã gửi thư cho các linh mục Việt Nam để kêu gọi thêm nhân sự cho Hội.

Trong việc điều hành Hội, ngoài Đức cha đặc trách Philipphê, còn có các linh mục trong vai trò phụ tá đoàn: Cha Gioakim Nguyễn Văn Hiếu với vai trò là Tổng Phụ tá. Khi nhận lời mời của Đức cha Philipphê kiêm nhiệm Tổng Phụ tá cho Hội Thừa Sai, cha Gioakim đang giữ trọng trách là giám đốc đại chủng viện Sài Gòn. Bên cạnh đó còn có cha Giuse Trần Minh Chiêu (Cần Thơ), cha Phêrô Lê Văn Ngọc (Huế) và cha Antôn Phùng Quang Thành (Phú Cường).

Song song các việc ổn định về quy chế và nhân sự đào tạo, Đức Cha Đặc Trách cũng xúc tiến việc tìm một địa điểm thích hợp để làm trụ sở cho Hội, nhằm chuẩn bị cho những hoạt động sau này. Hiểu được nhu cầu của Hội TSVN, ngày 25/07/1972, cha Giacôbê Huỳnh Văn Của (sau này là ĐGM phó giáo phận Phú Cường), với sự ưng thuận của đức cha Giuse Phạm Văn Thiên, giám mục giáo phận Phú Cường, đã đồng ý nhường “hai phần ba (2/3) đất và nhà của Trung tâm Bác Ái, tọa lạc tại xã Phú Long, quận Lái Thiêu, tỉnh Bình Dương, cho Hội TSVN” ^[10] và Hội đã dùng nó để làm Trụ sở chính. Cũng khởi đi từ lúc này, các cộng đoàn của Hội TSVN lần được thiết lập và đi vào hoạt động.